“Malın qiymətini qaldırmışq. Amma nə indi sata bilirik, nə də bundan əvvəl sata bilirdik. Bizim yerimizə siz də olsanız, qiymətləri qaldırarsınız. Malı nisyə almışıq. Hamımız da Türkiyədən, Dubaydan, Çindən mal gətiririk. Malı da ancaq dollarla alırıq. İndi isə ziyan eləmişik”
qaynarxett.az xəbər verir ki, bunu virtualaz.org saytının əməkdaşları ilə söhbətində “Sədərək” ticarət mərkəzində ticarətlə məşğul olanlar deyir.
Xaricdən ölkəyə mal gətirən bütün ticarətçilər kimi onlar da dolların qalxması ilə ciddi ziyana düşüblər. Dolların 78 qəpikdən 1 manat 5 qəpiyə qalxması “Sədərək”də ticarəti demək olar ki, sıfıra endirib.
Ticarət mərkəzində mağazaların əksəriyyəti açıqdır, yəni dükanlar bağlanmayıb. Satıcılar normal günlərdə olduğu kimi bu gün də səhər saatlarından mağazalarını açıb. Ancaq 1 saat ərzində bazarda olarkən nadir hallarda alıcı gözə dəyirdi.
Bizim gördüklərimizi elə satıcılar da təsdiqlədi. Satıcılar deyir ki, bazarda gördüyünüz 10 nəfərdən 7-8-i buranın işçilərdir. 1-2 nəfər də mal almaq məqsədi ilə gəlib.
Bazarda işini dayandıran mağazalar da var. Səbəb məlumdur - dolların qalxması. Bəzi mağaza sahibləri isə obyektləri açsa da mal satmır. Onlar dolların bu qədər yüksək fərqlə artacağını gözləmədiklərini deyir. Bəziləri isə ümid edir ki, dollar bəlkə də düşdü və hər şey əvvəlki kimi oldu...
Mal satmağa qərar verənlər isə qiymətləri 30-35 faiz arasında qaldırıb. Onlar bu bahalaşmaya görə özlərinə haqq qazandırmağa çalışırlar.
13 ildir pərdə satışı ilə məşğul olan Muxtar adlı ticarətçi qiymətlərin qalxmasını belə izah edir: “Dükanda gördüyünüz malların hamısını nisyə almışam. Malı da dollarla alıram. İndi özünüz hesablayın. Mən borcumu 33 faiz artıq ödəyəcəyəm. Bizim yerimizə kim olsa, bunu edər. Ya malı satmamalıyıq, ya da bu qiymətə satmalıyıq”.
Onun sözlərinə görə, qiymət artandan bazarda demək olar ki, alıcı yoxdur: “Bazarda satış uzun müddətdir zəifləyib. Alıcı yoxdur. Camaatda pul yoxdur. Son üç gündə isə ümumiyyətlə heç kim gəlmir. Aylıq xərclərimizi ödəyə bilmirik. 1130 manat aylıq kirayə haqqı, yəni yerpulu verirəm. Əlavə xərcləri də nəzərə alanda 1500 manatdan çox aylıq xərcim var. Ailəni də dolandırmalısan. Elə qazancımız ancaq yemək-içməyə gedir. Ancaq gündəlik dolanışığımız olurdu. Bundan sonra necə olacaq - bilmirik.
Bura topdansatışdır. İki gün əvvəl satdığım malı manatla hesablamışam. Həmin malı da nisyə satmışam. Satdığım malların hamısında 33 faiz itirmişəm”.
“Sədərək” ticarət mərkəzi açılandan burada çalışan Kamil Allahverdiyev də söhbətə qoşulur. O da üzləşdikləri paroblemdən necə çıxış yolu tapacaqlarını bilmədiklərini deyir.
Çamadan, divan, çarpayı örtüklərinin satışı ilə məşğul olan ticarətçi deyir ki, 3 gündür bazara sadəcə olaraq mağazanı açmaq üçün gəlirlər.
Mağazadakı, anbardakı bütün mallarının nisyə olduğunu deyən K.Allahverdiyev əlavə edir ki, bu qiymətlə mal satmaq sadəcə mümkün deyil: “Qiymətləri məcbur qaldırmışıq. Onsuz da alan yoxdur. Bazar bu qiymətlə uzağı iki-üç ay işləyər, sonar burada qalan olmayacaq. Bəlkə camaat qiymətlərə öyrəşə, sonra bazara gələ. Əvvəl 55 manata satdığım çamadanı indi 70 manata satmalıyam ki, ziyana düşməyim. Çindən 20 min dollarlıq mal vurmuşam. Hesablayıram ki, 26 min dollar verməliyəm. Mən də məcbur olub burada qiyməti qaldırmalıyam. Heç satış da yoxdur. Mal aldığımız şəxslərə zəng edib deyəcəm ki, iki-üç aylıq möhlət versinlər”.
Ticarətçilərlə söhbətimizdə onu da öyrəndik ki, indi ən çox zərər edənlər böyük topdansatış mərkəzləridir. “Sədərək”də elə böyük “optovoy”lar var ki, onlar xaricdən dollarla aldığı malları burada özlərindən kiçik ticarətçilərə manatla satıblar. İndi onlar ziyanlarını heç cür qarşılaya bilməyəcəklər. Satıcılar deyir ki, bu cür ticarətçilərin sayı həddən artıq çoxdur.
Bazara yollanmamışdan əvvəl rəhbərliyin icarə haqlarında satıcılara güzəştlər etdiyini eşitmişdik. Lakin bu deyilənlərin əsassız olduğunu öyəndik. Satıcılar deyir ki, heç bir güzəşt yoxdur. İcarə haqqı əvvəl necə idisə, indi də elədir. Satıcıların sözlərinə görə, sadəcə olaraq vaxtı bir neçə gün uzadıblar və icarə haqqını hissə-hissə alırlar.
Ticarət mərkəzində daha bir ənənəvi halın şahidi olduq. Yəni iki gündür yağan qar artıq əriyirdi və bazarda gölməçələr əmələ gəlmişdi. Satıcılar deyir ki, onlar icarə haqqında güzəşt görmədikləri kimi rəhbərlikdən bu problemin aradan qaldırılması üçün də kömək görmürlər. Yağış və qardan sonra satıcılar özləri vedrələri götürüb dükanları basan suyu kənara daşıyırlar.
“Sədərək”də oboy satışı ilə məşğul olan Türkiyə vətəndaşı Bekir deyir ki, 3 gündür satış dayanıb. Səbəb qiymətlərdə baş verən dəyişiklikdir. Bu vəziyyətdən narazılığını dilə gətirən türkiyəli tacir dövlətin bu məsələdə tezliklə hansısa bir tədbirlər görəcəyini gözlədiklərini deyir.
Alışı dollarla, satışı isə manatla aparan türk sahibkar bu halın bütün Azərbaycan vətəndaşlarına və ən əsası kasıb təbəqəyə təsir etdiyini söyləyir: “Milyon dollarları olan insanlar bir gecədə yüz minlərlə dollar qazandılar. 400-500 manat maaş alan insanlar isə gecə ilə 100 manat itirdi. Alıcı da, satıcı da bu vəziyyətdən ciddi şəkildə təsir görüb. Bunun bir çıxış yolu olmalıdır. Dövlət buna bir çarə tapmalıdır. 1999-da Türkiyədə də bu cür bahalaşma oldu. O zaman bu fərq 50 faizdən çox idi. Biz bu cür halları yaşayıb görmüşük. Vəziyyət həddən artıq çətindir. Dövlət hər kəsi nəzərə almalıdır. İmkanlı şəxslər də kasıb vətəndaşı düşünməlidir. “Bu məsələyə “məni sancmayan ilan yüz il yaşasın” düşüncəsi ilə yanaşılsa, hamı üçün çox çətin olacaq”.
Türkiyəli sahibkar indiki halda məcburən səbr edib gözləməli olduqlarını, dövlətin çıxış yolu olaraq atacağı addımların nəticəsinə baxacaqlarını deyir.
Türkiyəli iş adamı baş verən bahalaşma haqda danışarkən belə fikirlər də səsləndirdi ki, Türkiyədə 1999-cu ildə baş verən krizdə 100-dən çox iş adamı özünü asmışdı: “Amma çox şükür, hələ ki, Azərbaycanda belə şeylər barədə eşitməmişik. İnşallah, eşitmərik də. Azərbaycanda ticarətçilərin demək olar ki, hamısı malı xaricdən dollarla alır. Təsəvvür edin ki, bu insanlar nə qədər pul itirdi. İflas olanlar da olacaq. Bunun çıxış yolu olmalıdır. Hökumət yəqin bir çıxış yolu tapar...”
“Sədərək” ticarət mərkəzi Azərbaycanın ən başıbəlalı bazarlarındandır. Burada dəfələrlə baş verən müəmmalı yanğınlar, icarə haqlarının bir neçə dəfə süni şəkildə qaldırılması, bazara giriş-çıxışın ödənişli olması, qar-yağış yağdıqdan sonra yaranan problemlər ticarətçiləri boğaza yığıb. Ticarətçilər bu dəfə də zərbə aldı. Ancaq bu dəfə fərqli yerdən - dolların bahalaşmasından...
İlkin Muradov
Fotolar Vüsalə Abdullayevanındır
